ظهور پيدايش قدرت هاى نهادی در دولت ایران وتأثير آن در مذاكرات با ايالات متحده

* أحمد سوايعية 

در آستانه تصاحب قدرت در سنا و همچنين افزايش كنترل در كنگره ايالات متحده توسط جمهورى خواهان، روزنامه وال استريت با استناد به  يك منبع ناشناس مى نويسد كه رئيس جمهور اوباما يك "نامه محرمانه" به رهبريت جمهورى اسلامى ايران فرستاده است.

مقامات ايران با تأمل دريافت اين نامه را تأييد نمودند. اعلام رسمى نهايتاً از طرف على شمخانى، دبير كل شوراى عالى امنيت ملى صورت گرفت.

شمخانى، دريا سالار اسبق، كه در حال حاضر رياست يك مجمع قدرتمند ناظر بر سياستهاى دفاعى كه شامل سيزده نماينده عضو از بخشها و سازمانهاى مختلف دولتى مى باشد، گفت كه ايران به نامه رئيس جمهور اوباما كه در ضمن اولين نامه از اين نوع نيز نمى باشد جواب داده است.   ايشان همچنين خاطر نشان كرده كه " لحن نامه بنظر سازنده بوده چرا كه مبادرتى در دخالت در امور داخلى كشور ننموده است." قابل ذكر است كه اين تأييد بعد از دوره مهم مذاكرات بين ديپلماتهاى تراز اول عمارات متحده، ايران، و ايالات متحده كه در مسقط عمان انجام شد صورت گرفته است.  ارسال اين نامه خصوصاً كه اولين نامه نيز نميباشد نبايد اهميت خاصى داشته باشد.  اما به چندين دليل واجد اهميت است.

١- اگر چه نامه رئيس جمهور اوباما خطاب به رهبر جمهورى اسلامى ايران  سيد على خامنه اى (عنوان رسمى نامه رهبر انقلاب ميباشد) كه همزمان با مرخصى ايشان از بيمارستان پس از يك عمل جراحى بوده، اما جواب نامه از سوى شوراى عالى امنيت ملى صادر شده است.  اين واقعيت كه به جاى دفتر رهبرى يا دفتر رياست جمهورى شوراى عالى امنيت ملى اقدام به ارسال جوابيه نموده اشاره گر دو مطلب مى باشد:  حائز اهميت بودن محتواى نامه ( در رابطه با امنيت ملى) و همچنين رشد قدرت اهرم هاى قانونى در دولت.  بدون شك رهبر داراى قدرتمندى و نفوذ زيادى است.  اما با توجه به اين كه جوابيه اندك زمانى پس از معالجه سرطان رهبر صادر شده مشخص مى كند كه ايران با يك موضع گيرى قوى اعلام ميكند كه امور مربوط به امنيت ملى و سياستهاى خارجى كشور به وسيله يك فرد، هر قدر بالا مقام و تكريم شده،  تصميم گيرى نشده و تنها از طريق سازمانهاى زيصلاح انجام ميگيرد. ظهور اهرمهاى قانونى در دولت ايران معنايي دوگانه به ارمغان مى اورد. از يك سو پيدايش اين اهرم ها بدين معنا است كه در صورت رسيدن به يك قرار داد كه از طرف بخشهاى مختلف دولتى مورد تأييد قرار گرفته است، چنين قراردادى مورد حمايت يك سيستم دولتى پايدار قرار خواهد گرفت.  از سوى ديگر، ظهور اهرم ها بدين معنا است كه غرب نميتواند به اميد به روى كار آمدن يك رهبر جديد " ميانه رو" بعد از خامنه اى منتظر بماند. به بيانى ديگر، سياست فعلى ايران در امور خارجى و دفاع ملى  تا نسل هاى اينده نيز ادامه خواهد داشت.

٢- نامه رئيس جمهور اوباما بيانگر يك جهت گيرى معكوس است- خصوصاً كه نامه تنها چنين روز قبل از انتخابات كنگره جديد ارسال شده است.  حتى اگر رئيس جمهور اوباما آمادگى خود را براى شروع يك فصل جديد با ايران اعلام كرده باشد، رهبريت ايران بنظر ميرسد كه علاقمند به تعهد اصولى امريكا در مورد مذاكرات هسته اى، تحريم ها، و مبارزه با تروريزم باشد. مطلب فوق الذكر خصوصاً در مذاكرات عمان كه مقامات ايرانى اصرار داشتند كه هر گونه قرارداد نهايى در مورد مسائل هسته اى بايد شامل حذف كليه تحريمات، منجمله تحريماتى كه از طرف كنگره تحميل شده نيز باشد واضح بود.

٣- در گذشته، استدلال دولت ايالات متحده بر اين مبنا بوده  كه چهره هاى تند رو در دولت ايران مسبب تلاش هاى ناموفق  در رسيدن  به يك توافقنامه در مذاكرات بوده اند. با سر كار آمدن رئيس جمهور " ميانه رو" جديد و تعهد رهبر " تند رو" در ادامه مذاكرات، در حال حاضر تغيير در رهبريت ايالات متحده فعاليتهاى رئيس جمهور را با خطر شكست مواجه نموده است.  به بيانى ديگر، اگر رئيس جمهور اوباما نتواند به يك قرارداد تا موعد ٢٣ نوامبر كه به سرعت نزديك ميشود برسد، كنگره جديد  ممكن است وجهه اطمئنان بخش معمول دولت امريكا را تبديل به يك چهره تاريخى كند.

٤- از زمان عقد توافق نامه موقت بين ايران و گروه ١+٥

حدوداً يكسال قبل، ايران مقدارى از دارايى هاى ضبط شده خود را دريافت نموده، به تحقيقات و توسعه هسته اى خود بدون غنى سازى اورانيوم ادامه داده، و تعدادى قرارداد تجارى و اقتصادى با چندين كمپانى خارجى، از جمله اروپايى، انعقاد نموده است.  اكثر اين قراردادها به نوعى منعقد شده اند كه تاثير تحريمات فعلى و آينده غرب را كم اثر مى كند.  به عبارت ديگر، چه قراردادى به امضاء برسد چه نرسد، ايران در موقعيت بهترى در مقايسه با زمان قبل از عقد موافقت نامه موقت خواهد بود.  حفظ  تحريمات فعلى و تحميل تحريمات جديد توسط دولت ايالات متحده مانند بريدن شاخه زير پا ميباشد.  چرا كه افراد و شركتهاى امريكايى را از شركت در موقعيتهايى كه قرارداد موقت ايجاد كرده محروم خواهد كرد.

سياست گذاران ايالات متحده در برخورد با كشورهاى خاور ميانه همواره با كشورهايى در گير بودند كه فاقد يك سيستم تثبيت شده دولتى بوده اند.  در گذشته هر زمان كه دولت ايالات متحده مايل به انجام كارى توسط يكى از كشورهاى خاور ميانه بود،  از شاه، امير، يا شيخ ان كشور  در خواست فتواييه در مورد خاص مورد نظر خود را ميكرد. پديدار شدن يك سيستم اهرم دار دولتى در ايران ايجاد يك استراتژى جديد در مورد سياست خارجى  در خاور ميانه براى ايالات متحده را ملزم كرده است.

گذشته از تغيير در استراتژى، هم ايالات متحده و هم ايران بايد شكايات دو طرفه از يكديگر را با حفظ احترام  اعلام و به حل و فصل ان اقدام كنند.  بدرستى، ايران ليست بلندى از دخالتهاى ايالات متحده در امور داخلى، تا سرنگون كردن دولتهاى انتخابى، تا جانبدارى از شاه، تا حمايت از صدام در طول هشت سال جنگ ويرانگر، تا سرنگونى هواپيماى مسافرى خود را دارد.  از ان طرف نيز ايالات متحده ميتواند تقاضا كند كه ايران دست از تجليل از حمله به سفارت و مسئله گروگان گيرى بردارد.  اميد است كه با اعلام شكايات از دو طرف و با حفظ احترام متقابل بتوان مذاكرات را به مرحله اى رساند كه دو كشور بتوانند در حل مسائل مهمى كه پيش از پيش منطقه و جهان را تهديد مى كند همكارى كنند .

*  ترجمه از انگلیسی

____________

* پروفسور أحمد سوايعية  استاد دانشگاه ايووا مى باشد.  كتاب اخير ايشان، 

Anatomy of Dissent in Islamic Societies

به بررسى تاريخى و نظرى نهضت ها و عقايد متمرد از آغاز اسلام مى پردازد

نكته نظرات بيان شده تنها نظرات مؤلف ميباشد كه در مورد موضوعات مورد علاقه عمومى صحبت مى كند.  نظرات مؤلف ارتباطى با دانشگاه ايووا و سازمانهاى وابسته ندارد.